Is voorwaartse ketenintegratie het antwoord op faalkosten?

Aan de rand van Neerlands oudste stadspark, de Goffert in Nijmegen, is eind 2011 Frij’hof opgeleverd. Deze nieuwbouwwijk levert het keiharde bewijs dat nauwgezette voorbereiding en ketenintegratie loont. Door een uiterst gestroomlijnd bouwproces zijn er 38 koopwoningen en 114 appartementen gerealiseerd die niet alleen van een kwalitatief hoog niveau zijn, maar ook nog eens in een ongekend korte tijd zijn gebouwd. Stukadoorsbedrijf Cordaat bijvoorbeeld had er slechts een half jaar voor nodig om de 8500 m2 gepleisterde gevelisolatie aan te brengen.

Prijswinnend plan
Met de verhuizing van het ROC aan de Ploegstraat in Nijmegen kwam enkele jaren geleden een fraaie locatie vrij voor woningbouw; niet ver van het centrum, naast een jaren dertig wijk en pal aan de rand van het Goffertpark. De prijsvraag die de gemeente Nijmegen uitschreef voor de ontwikkeling van de aantrekkelijke lap grond werd gewonnen door projectontwikkelaar Kalliste uit Eindhoven.

Bouwteam
Frij’hof, zoals de woonbuurt heet, bestaat uit vijf torens met 114 appartementen en 38 grondgebonden woningen rondom een riant groen binnengebied, met daaronder een parkeergarage voor de bewoners. Het plan is in een bouwteam verder ontwikkeld. Architectuurstudio Herman Hertzberger uit Amsterdam en Buro Lubbers Landschapsarchitectuur & Stedelijk Ontwerp uit ’s-Hertogenbosch verzorgden het ontwerp en bouwbedrijf Giesbers-Wijchen realiseerde de wijk.

Twee verschillende technieken
Voor de bouw van Frij’hof zijn twee verschillende technieken gehanteerd; natte betonwanden, houtskelet en breedplaten voor de appartementen en kalkzandsteen en kanaalplaten voor de grondgebonden woningen. “Je kunt dan kiezen voor twee aparte trajecten die je achter elkaar aan laat lopen, maar wij hebben er bewust voor gekozen om alles tegelijk af te krijgen en op te leveren”, aldus Patrick Gerdsen, projectleider bij Giesbers-Wijchen.

Twee bouwstromen tegelijkertijd
Een keuze met consequenties, want op deze manier krijg je een bouwplaats met twee bouwstromen op één en hetzelfde moment. De enige manier om dat in goede banen te leiden, is zorgen dat het proces beheersbaar blijft. Giesbers-Wijchen deed dat door middel van voorwaartse integratie. “Je moet het proces zoveel en zover mogelijk van te voren doordenken; van de kist- en de ploeginzet tot en met de aansluitingen van de gevels”, aldus Patrick Gerdsen.

Fouten in de jaren 80 en 90
Aansluitingen van de gevels waren hier van wezenlijk belang, er was immers gekozen voor gepleisterde gevelisolatie. Wil je met dergelijke systemen bouwen voor de toekomst, dan heb je daar gedegen kennis voor nodig. Het verleden heeft dat wel bewezen. Onvoldoende kennis en kunde op de juiste plek hebben er in de jaren 80 en 90 voor gezorgd dat dit soort systemen vaak op basis van gebrekkige bestekken en met ondeugdelijke detaillering en verkeerde aansluitingen is gebouwd.

Breuk met het verleden
Anno 2012 werkt dat niet meer zo, in ieder geval niet voor Giesbers-Wijchen. “Wij zoeken samen met deskundige partijen naar de beste manier om dit te doen,” zegt Patrick Gerdsen. “En ook nog eens in een vroegtijdig stadium, zodat er voldoende tijd is om de details dusdanig te maken dat ze ook in het werk uitvoerbaar zijn.” “Dat ka niet pas op de steiger gebeuren, dat frustreert het proces”, vult uitvoerder Arend Koedijk aan.

Het bouwproces simpel maken
Het proces, dat is in feite waar het allemaal om draait. Dat moet zo gestroomlijnd mogelijk verlopen. Dat betekent onder meer bijtijds nadenken over detaillering, over hoe je aansluitingen bij de aluminium kozijnen gaat maken bijvoorbeeld. Want dan kun je bepalen wat de juiste volgorde van de werkzaamheden is, zodat er geen dingen opnieuw moeten worden gedaan. “Als je alles van te voren goed uitzoekt, zorgt dat de dingen kloppen en weet welke zaken op elkaar volgen, dan wordt een bouwproces eigenlijk heel simpel”, zegt Patrick Gerdsen.

Faalkosten omlaag, bouwtempo omhoog
Er wordt dan ook veel meer rendement uit een project gehaald. Faalkosten, die gemiddeld zo’n 11% bedragen, dalen drastisch. En er kan veel sneller worden gewerkt. Zo heeft Cordaat Stukadoors in een half jaar tijd 8500 m2 gepleisterde gevelisolatie aangebracht. Per week is dat 500 à 600 m2 terwijl je in de nieuwbouw normaal gesproken niet veel verder dan 200 m2 komt. “En dat is niet alleen maar onze verdienste,”zegt Rob Cornelisse van het stukadoorsbedrijf uit Wijchen. “Nee, de planning was gewoon goed geregeld. De onderaannemers vóór ons waren op tijd klaar zodat wij meteen met ons werk konden beginnen.”

De kunst van het plannen
Bij het maken van de planning stelde de aannemer eerst de doorlooptijd van elke activiteit vast. De snelheid van de werkzaamheden was bepalend voor de afstemming van de overige werkzaamheden. “De start van elke bewerking is doorslaggevend”, zegt Patrick Gerdsen. “Belangrijker dan de doorlooptijd want die kan worden beïnvloed door het aantal mensen dat er mee bezig is.” Ook de levering van de materialen maakte onderdeel uit van de planning. Dat is ook goed doorgesproken met Strikotherm.

Twee of drie keer per week
Voor de leverancier van het gevelisolatiesysteem was het natuurlijk het voordeligst om zo min mogelijk transporten te hebben. Er was echter niet al teveel ruimte op de bouwplaats om materialen op te slaan. “We hebben onze leveringen afgestemd op de beschikbare ruimte en op de planning”, zegt Peter Linders van Strikotherm. De platen van het Strikotherm 100 systeem werden op de bouwplaats afgeleverd, soms wel twee of drie keer per week, en direct over de steigers verdeeld. Afval werd gelijk afgevoerd en mortels, wapeningsnetten, sierpleisters en dergelijke werden bij Cordaat in Wijchen opgeslagen zodat de stukadoors dagelijks konden meenemen wat ze nodig hadden.

Verrassingen zijn onvermijdelijk
Alle inspanningen en voorbereidingen ten spijt, onderweg blijken er altijd onverwachte hobbels te nemen. “Met gevelisolatie kun je niet alles voor zijn”, zegt stukadoor Rob Cornelisse. “Ook hier liepen we tegen een verrassing aan. Bij de geschakelde woningen heb je op het platte dak een terrasmuur die aansluit op de gevel. Die aansluiting hadden we van te voren niet gezien, maar het is wel een probleem dat moet worden opgelost; want hoe vang je daar het water op?” Aannemer, afbouwer en systeemleverancier Strikotherm bedachten daar snel een adequate oplossing voor, een bakje van RVS.

Collectief geheugen kweken
Hoe minder van dit soort momenten er zijn tijdens een bouw, des te soepeler verloopt het proces uiteraard. Maar voorwaartse integratie is geen tovermiddel, dus zo’n aansluitingsprobleem waar uitvoerder Arend Koedijk bij de bouw van Frij’hof tegenaan is gelopen, daar kan een collega van hem bij een ander project ook een keer mee worden geconfronteerd. Daarom worden bij Giesbers-Wijchen dergelijke leermomenten bedrijfsbreed gecommuniceerd; zodat er een soort collectief geheugen ontstaat waaruit kan worden geput.

Vroegtijdig kennis delen is enorm belangrijk
Ook bij Strikotherm zullen ze niet snel meer worden verrast door zo’n aansluiting. “Dat RVS bakje hebben we nu dus op voorraad”, zegt Peter Linders. De directeur van Strikotherm ziet de voorwaartse integratie als een belangrijke stap vooruit, maar niet als het eindstation. “Dit soort comakershipverbanden als hier bij Frij’hof zijn een enorme verbetering ten opzichte van de traditionele manier van bouwen. Het is ontzettend belangrijk dat in een vroegtijdig stadium gebruik wordt gemaakt van de kennis van vakmensen en industrie. De vraag is alleen wanneer precies, en hoe diep ga je met het delen van je kennis? Er zit immers ook een financieel aspect aan vast.”

Dit smaakt naar meer
“Wil dat financiële aspect geen belemmering vormen, dan zal er nog iets in de bouw moeten veranderen”, vervolgt Peter Linders. “We zullen ons minder door kosten en meer door prestatie moeten laten leiden. Van te voren afspreken wat de prestatie is die je over 20 of 30 jaar ergens van verwacht. Dan krijg je nóg andere vormen van samenwerking, ga je nóg beter vooraf praten en nóg beter bouwen.” Want ook al vindt Peter Linders dat het in de toekomst allemaal nog beter kan, hij is zeer enthousiast over de voorwaartse integratie die Giesbers-Wijchen toepast, zoals bij Frij’hof “Zonder deze uitgebreide afstemming vooraf was dit project nooit in zo’n korte tijd gerealiseerd en zo mooi geworden.”

Deze bijdrage is afkomstig van MebestNL. MebestNL is de digitale variant van het tijdschrift Mebest. Net als het blad gaat MebestNL over afbouw. Afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie.